teamLab
มองโลก เปลี่ยน
ศิลปะด้วยเทคโนโลยี

Van Gogh ใช้เวลาทั้งชีวิตยังไม่ดัง ต่อเมื่อตัวตายไปแล้ว งานศิลปะของเขาจึงดังขึ้นมาได้ แต่คนรุ่นใหม่ในญี่ปุ่นกลุ่มหนึ่ง ซึ่งประกอบไปด้วยโปรแกรมเมอร์ ดีไซเนอร์ นักคณิตศาสตร์ นักวาดซีจี วิศวกร ไปจนถึงบรรณาธิการ ใช้เวลาแค่ไม่กี่ปีก็ขึ้นแท่นเป็น ‘ศิลปิน’ ที่มีผู้เข้าชมผลงานมากที่สุดในโลก 

พวกเขารวมกลุ่มกันในนาม ‘teamLab’  ซึ่งเป็นกลุ่มคนรุ่นใหม่ที่ต้องการเปลี่ยนประสบการณ์การเสพศิลปะไปสู่รูปแบบใหม่อย่างสิ้นเชิง โดยอาศัยอานุภาพของเทคโนโลยีและพลังงานไฟฟ้า

---

‘ทีม’ คือทีมเวิร์ก

teamLab ก่อตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2544 โดย Toshiyuki Inoko บัณฑิตคณะวิศวกรรมศาสตร์จากมหาวิทยาลัยโตเกียว ซึ่งสนใจวิชาสถิติและการใช้เอไอประมวลผลภาษามนุษย์ คุณอิโนโกะซึ่งเป็น ‘ตัวแทน’ ของกลุ่ม teamLab กล่าวถึงปรัชญาการทำงานว่า ผลงานของ teamLab นั้นไม่อาจทำสำเร็จได้ด้วยคนคนเดียว และไม่ได้ใช้วิธีทำงานร่วมกันในแบบที่คนอื่น ๆ ทำกันด้วย คำว่าทีมสำหรับคนอื่นอาจหมายถึงแต่ละคนมีหน้าที่ของตนเองและทำงานให้เสร็จในส่วนที่ตนรับผิดชอบแล้วค่อยเอามาประกอบรวมกัน แต่เราร่วมทำงานทุกส่วนไปด้วยกัน ซึ่งเป็นวิถีการทำงานของโลกในปัจจุบันและในอนาคต ชื่อ teamLab จึงหมายถึง ห้องทดลองของ (ทีม) ทุกคนนั่นเอง

งานศิลปะที่ไม่มีเสร็จและไม่มีคนดู 

เป็นเวลาหลายร้อยปีที่มนุษย์เดินเข้าไปในพิพิธภัณฑ์แล้วพินิจมองงานศิลปะที่แขวนไว้บนผนัง ตั้งบนพื้น ลอยกลางอากาศ หรือสุดแท้แต่วิธีการใดก็ตามที่ศิลปินจะคิดสรรขึ้นมาได้ แต่เมื่อเดินเข้าไปชมงานของ teamLab ผู้ชมจะกลายเป็นส่วนหนึ่งของงานศิลปะไปด้วย อีกทั้งผลงานหลาย ๆ ชิ้นก็ไม่ใช่ชิ้นงานสำเร็จที่ทำเสร็จแล้วยกไปตั้งให้ชม แต่กลับเป็นชิ้นงานที่ไม่มีจุดเริ่มต้น หรือจุดสิ้นสุดให้เห็นชัดเจน หนำซํ้ายังไม่มีวัสดุที่สร้างงานศิลปะนั้นขึ้นมาด้วย เป็นเพราะผลงานของ teamLab คือศิลปะดิจิทัล ซึ่งใช้ Immersive Technology หรือเทคโนโลยีที่สร้างความกลมกลืนระหว่างโลกจริงกับโลกจำลองดิจิทัล จนรู้สึกเหมือนได้ดำดิ่งลงไปในโลกเสมือนนั้นจริง ๆ เช่น En Tea House ซึ่งใช้ศิลปะการชงชาผสมกับเทคโนโลยี ดอกไม้ดิจิทัลจะบานในถ้วยชาซึ่งยกขึ้นจิบได้ และรู้สึกอร่อยด้วย 

---

นิทานธรรมชาติกับมนุษย์

แม้ว่าทีมงานส่วนใหญ่ของ teamLab จะเป็นมนุษย์สายวิทย์-คณิต อาทิ โปรแกรมเมอร์ นักทำคอมพิวเตอร์กราฟิกหรือนักคณิตศาสตร์ ทว่าพวกเขากลับรักที่จะเล่าเรื่องราวความสัมพันธ์ระหว่างธรรมชาติกับมนุษย์ในผลงานทุกชิ้น จนอาจกล่าวได้ว่า ศิลปะดิจิทัลคือความยั่งยืนใหม่ในวงการศิลปะ  

Floating Flower Garden; Flowers and I are of the same root, the Garden and I are one คือผลงานเมื่อปี 2558 teamLab ใช้ศิลปะจัดวางที่โต้ตอบและเคลื่อนไหวได้ (Interactive Kinetic Installation) โดยสร้างสวนดอกไม้แขวนลอย ต้นไม้ที่ออกดอกสวย 2,300 พันต้นห้อยลงมาจากเพดาน เมื่อคนเดินเข้าไป ดอกไม้จะยกตัวหลีกทางให้คนเคลื่อนไหวอย่างอิสระในสวนดอกไม้อันแน่นขนัด ตราบใดที่คนกับธรรมชาติถ้อยทีถ้อยอาศัยกัน  

ในปี 2552 teamLab สร้างผลงานที่ชื่อ 100 Years Sea โดยทำเป็นวีดิทัศน์ฉายเต็มผนังและใช้ลายเส้นแบบศิลปะญี่ปุ่นโบราณวาดเป็นภาพระดับนํ้าทะเลในระยะเวลา 1 ศตวรรษที่ค่อย ๆ สูงขึ้นเรื่อย ๆ จนท่วมยอดเขา ซึ่งใช้ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์จากกองทุนสัตว์ป่าโลกสากล (World Wide Fund for Nature – WWF) มาสร้างศิลปะที่งดงามอย่างโหดร้ายชิ้นนี้   

---

เกิดญี่ปุ่น โตรอบโลก 

การใช้เทคโนโลยีแบบอินเตอร์แอคทีฟที่ดึงผู้ชมเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งนี้เองที่ทำให้นิทรรศการของ teamLab ประสบความสำเร็จอย่างรวดเร็ว จนกลายเป็นชื่อศิลปินที่ดึงดูดคนทั่วโลกได้ทุกเพศ ทุกวัย ทุกอาชีพ และเปลี่ยนมุมมองต่อศิลปะว่าไม่ใช่สิ่งสูงส่ง เข้าใจยาก แต่ศิลปะของ teamLab นั้นน่าพิศวงและชวนชวนให้เรารู้สึกดื่มดํ่างานศิลปะชิ้นนั้นไปโดยไม่รู้ตัว 

teamLab เป็นชื่อที่ดึงดูดคนรู้สึกสนใจศิลปะได้มากที่สุดในยุคนี้วัดได้จากสถิติโลกที่ทำไว้ให้หลัง 1 ปีนับจาก teamLab เปิดตัว Borderless นิทรรศการถาวรที่ MORI Building DIGITAL ART MUSEUM มีผู้คน 2.3 ล้านคนจาก 160 ประเทศเดินทางมาชมนิทรรศการนี้ ทำให้ teamLab กลายเป็นศิลปินเดี่ยวที่มียอดผู้เข้าชมนิทรรศการมากที่สุดในโลกภายในระยะเวลา 1 ปี แซงหน้าพิพิธภัณฑ์ของ Van Gogh ในเนเธอร์แลนด์ นี่จึงเป็นกรณีศึกษาของการใช้ศิลปะสร้างรายได้เข้าประเทศญี่ปุ่นได้มหาศาลที่น่าสนใจ   

เพราะแนวคิดศิลปะสร้างเศรษฐกิจกำลังเป็นโมเดลที่ประเทศอื่นๆ นิยมใช้ บางประเทศจึงจีบ teamLab ไปโชว์ผลงาน และที่เกรียวกราวมากในปีที่ผ่านคือ #futuretogether ซึ่งรัฐบาลสิงคโปร์เชิญศิลปินจากญี่ปุ่นไปจัดนิทรรศการในโอกาสครบรอบ 200 ปีวันประกาศเอกราชแบบเปิดให้นักท่องเที่ยวเข้าชมฟรีในบางโซน 

ทั้งยังมีหลายพิพิธภัณฑ์หลายแห่งที่ยกพื้นที่ให้ teamLab แสดงนิทรรศการถาวรไปเลย อาทิ Art Gallery of New South Wales ในซิดนีย์, Asian Art Museum ที่ซานฟรานซิสโก, Asia Society Museum ในนิวยอร์ก, Borusan Contemporary Art Collection ที่อิสตันบูล แม้แต่ที่แปลก ๆ อย่างโรงแรมกาสิโน The Venetian Macau ที่มาเก๊า หรือนิทรรศการใหม่ล่าสุด LIFE ที่ Dongdaemun Design Plaza ตึกทรงฟรีฟอร์มที่ Zaha Hadid สถาปนิกหญิงชื่อก้องออกแบบไว้ในเกาหลีใต้ 

---

เมื่อไฟฟ้าคือหัวใจของการสร้างศิลปะดิจิทัล

Borderless นิทรรศการที่เป็นที่จดจำได้มากที่สุดของ teamLab นั้น มีผลงานศิลปะ ‘ฉาย’ ทั่วพื้นที่ 10,000 ตารางเมตร ใช้คอมพิวเตอร์สร้างผลงาน 520 เครื่องและใช้โปรเจกเตอร์ฉายภาพ 470 เครื่อง ด้วยความที่เป็นศิลปะดิจิทัลทั้งหมด ทำให้นิทรรศการนี้ หรือนิทรรศการไหน ๆ ของ teamLab จะเกิดขึ้นไม่ได้เลยถ้าไม่มี ‘ไฟฟ้า’

teamLab ชี้ให้เห็นความสำคัญและความเกี่ยวพันกันระหว่างมนุษย์กับพลังงานไฟฟ้าอย่างชัดเจนเมื่อ พ.ศ. 2557  ผ่านผลงานชื่อ ‘Sketch Town’ ซึ่ง teamLab ใช้เทคโนโลยีเชิงโต้ตอบ (Interactive Technology) สร้างเมืองอัจฉริยะแห่งโลกอนาคตจากรูปภาพที่ผู้ชมงานวาดขึ้น ซึ่งใครจะวาดภาพให้เมืองมีอะไรก็ได้ ไม่ว่าจะเป็นรถ ตึก หรือแม้แต่ยูเอฟโอ ทีมงานจะสแกนภาพวาดเหล่านี้แล้วฉายไปบนผนังให้เมืองเติบโตขึ้นเรื่อย ๆ 

ส่วน teamLab วาดแหล่งพลังงานหมุนเวียนที่ใช้ในเมือง เช่น พลังงานไฮโดรเจน แสงอาทิตย์ ลมและชีวมวล ผู้ชมเห็นการกำเนิดของพลังงานเหล่านี้ได้ในทันใด เช่น แตะรูปกบแล้วฝนก็ตก ทำให้เขื่อนผลิตพลังงานไฮโดรเจน ส่งพลังงานไปตามบ้านเรือน ถนนหนทาง ที่สุดแล้วทั้งเมืองก็สว่างไสว 

สิ่งที่น่าสนใจก็คือ teamLab กล่าวว่า นี่คือเมืองแห่งโลกอนาคต ตีความได้ว่า ไฟฟ้าจะยังมีบทบาทต่อชีวิตมนุษย์ในทุก ๆ มิติต่อไป แต่สิ่งที่อยากให้ทุกคนช่วยกันคิดต่อคือแหล่งกำเนิดพลังงานไฟฟ้านั้นควรมาจากไหน มนุษย์จำต้องพึ่งพาพลังงานจากธรรมชาติซึ่งเป็นพลังงานสะอาดและหมุนเวียนกลับมาใช้ได้ใหม่ อันเป็นวิถียั่งยืนที่มนุษย์จะมีไฟฟ้าใช้และธรรมชาติจะคงอยู่ได้ตลอดไป

เรื่องโดย Fiji Flask
รูปโดย teamLab